همه چیز در مورد "اثر پروانه ای" و ویژگی های آن

 

اثر پروانه‌ای چیست؟ چه کسی اثر پروانه‌ای را کشف کرد؟

خیلی‌ها وقتی اسم اثر پروانه‌ای می‌آید، ذهنشان به سرعت به سمت فیلمی می‌رود که در سال ۲۰۰۴ ساخته شده. بعضی‌ها هم این ایده را فقط به سفر در زمان نسبت می‌دهند و بعضی‌ها هم اصلا این تئوری را قبول ندارند. ولی بیایید دقیق‌تر به این موضوع نگاه بیندازیم.

اول بیایید ببینیم اصلا اثر پروانه چه می‌گوید؟ در تعریف این تئوری آمده که«بال زدن یک پروانه در گوشه‌ای از جهان، می‌تواند باعث به وجود آمدن اتفاقات ریز و درشتی در قسمتی دیگری از جهان شود!» این ایده اولین بار توسط یک دانشمندان و هواشناس آمریکایی به نام  «ادوارد لورنز» و در سال ۱۹۶۰ مطرح شد.

تئوری اثر پروانه‌ای چگونه به وجود آمد؟
همانطور که در بالا اشاره کردیم، ادوارد لورنز یک هواشناس بود؛ او برای پیش بینی وضعیت آب و هوا، یک برنامه‌ای نوشت و وقتی در حال استفاده از این برنامه بود، متوجه شد که اتفاقات کوچک باعث می‌شود تا خروجی‌های متفاوتی از این برنامه بگیرد و همین جرقه‌ای برای ارائه این تئوری بود.در ابتدا اصلا خبری از کلمه “اثر پروانه ای” نبود. جمله اولیه او برای ارائه این تئوری اینگونه بود:

یک هواشناس به من گفت که اگر تئوری تو درست باشد، حتی یک بار بال زدن یک مرغ دریایی در گوشه‌ای از جهان، ممکن است سرنوشت آب و هوای کل کره زمین را برای همیشه تغییر دهد.

بعد‌ها برای اینکه این تئوری بیشتر در دل و در ذهن مخاطب بگنجد، تغییر پیدا کرد و کلمه اثر پروانه‌ای جای مرغ دریایی را گرفت.

اثر پروانه ای در نظریه آشوب 

در یکی از شاخه های ریاضیات نظریه ای به نام آشوب وجود دارد که به مطالعه سیستم های دینامیکی و آشوبناک توجه ویژه ای دارد. به عبارتی دیگر نظریه آشوب مبتنی بر فیزیک، ریاضی و فلسفه است که توجیه کننده پدیده های اتفاقی تلقی می شود.

در نظریه آشوب، اثر وابستگی حساس به شرایط اولیه است که در طی آن یک تغییر کوچک در یک سیستم اعم از سیاره زمین قادر است زمینه ساز تغییرات بزرگ گردد. 

یکی از پیشگامان نظریه ی آشوب، ریاضی دان و هواشناس آمریکایی به نام ادوارد لورنز است. وی دربیانیه های نخست بیان کرد که حتی بال زدن یک مرغ دریایی در نقطه ای از جهان، می تواند سرنوشت آب و هوای جهان را دگرگون سازد.

وی همچنین بیان کرد اثر پروانه ای در یک مثال گردباد، تحت تأثیر آشفتگی های جزئی اعم از پروانه ای که در دور دست و در هفته های گذشته بال های خود را تکان می دهد، مشتق شده است. 

ایده ی ادوارد لورنز در خصوص تأثیراتی که یک علت کوچک در آب و هوا ایجاد می کند، قبل از لورنز به وسیله یک مهندس و ریاضی دان فرانسوی به نام هانری پوانکاره شناخته شده بود.

جالب است دانید نوربرت وینر، ریاضی دان و فیلسوف آمریکایی در نظریه آشوب کمک شایانی کرده است. علاوه بر این، نخستین ایده ای که حاکی از ایجاد تغییرآشوب توسط پروانه دارد برای اولین بار در قالب یک داستان کوتاه به نام آوای تندر توسط ری بردبری به نگارش درآمده است.

اوارد لورزن مفهوم ناپایداری اتمسفر زمین را بر روی پایه های کمی قرار داد و بین مفهوم ناپایداری و ویژگی های سیستم دینامیکی ارتباط برقرار کرد. دسته های بزرگ سیستم های دینامیکی در معرض دینامین هرج و مرج قطعی و غیرخطی قرار دارند.

بدین ترتیب نظریه آشوب یا بی نظمی بر این باور است که یک تغییر جزئی در شرایط اولیه قادر است تغییرات پیش بینی نشده و گسترده ای را در ستاده های سیستم به ارمغان آورد.

در این نظریه در تمام پدیده های جهان نقطه ای در نظر گرفته می شود که با تغییری ناچیز زمینه ساز تغییرات بزرگ خواهد بود. 

توجه داشته باشید که تحلیلگران ملزم هستند سیستم های سازمانی، اقتصاد، اجتماعی و سیاسی را به مثابه ی سیستم های جوی از اثر پروانه ای در نظر بگیرند. 

 

مفهوم اثر پروانه ای در فرهنگ عامه

در فرهنگ عامه اثر پروانه ای حاکی از لحظه های کوچکی دارد که تعیین کننده سرنوشت انسان هستند. گذر زمان زنجیره ای از علت و معلول های جهان را آشکار کرده است. 

در دیدگاه آخر به اول یک اتفاق بزرگ در نظر گرفته می شود و تلاش می شود تا اثر کوچکی که زمینه ساز شکل گیری این اتفاق بزرگ است، پیدا گردد.

جالب است بدانید اثر پروانه ای به این معنی نیست که ما قادر هستیم به شناسایی ریشه های یک عامل بپردازیم. بلکه بر اساس نظریه اثر پروانه ای علم از قابلیت شناسایی تمام عوامل یک پدیده محروم است.

اثر پروانه ای در تعامل انسان ها نقش بسزایی دارد. طبق تئوری اثر پروانه ای، اعمال انسان آغازگر واکنش هایی است که دربردارنده ی انعکاس های مختلف است. این واکنش ها آینده فرد را تحت تأثیر قرار می دهند. 

بدین ترتیب انسان می تواند برای اخذ تصمیم های مهم، به پیامد های احتمالی فکر کند و یک ارتباط را بین زمان حال و آینده برقرار سازد. 

 

مهم ترین ویژگی های اثر پروانه ای

به طور کلی اثر پروانه ای بیانگر وابستگی پاسخ رفتار یک سیستم در شرایط اولیه به تغییرات جزئی می باشد. این اثر ضمن تأثیر تغییرات کوچک در شکل گیری رویداد های بروز، به احتمال شکل گیری سرنوشت های متفاوت در اثر تغییرات جزئی شرایط اولیه در قالب یک سیستم تمرکز دارد.

در خصوص رؤیت اثر پروانه ای در یک سیستم ضرورت دارد مدل استاندارد دارای دو ویژگی اصلی باشد. 

نخستین ویژگی تابعیت وضعیت های لحظه ای سیستم از لحظات قبل است. دومین ویژگی نیز برای قابلیت مشاهده اثر پروانه ای در یک سیستم مستلزم رفتار غیرخطی است. 

 

عملکردهای اثر پروانه ای

برای مشاهده اثر پروانه ای می توانید بر روی کار های کوچک با نتایج بلند مدت تمرکز نمایید. اکثر کارمندان هدف مشخصی را دنبال می کنند. این امر در کاهش اتلاف زمان و افزایش کارایی نقش چشمگیری دارد.

مهم ترین عملکرد های اثر پروانه ای به شرح ذیل است:

• کارهای کوچک و اخذ نتایج بزرگ 

• عدم وجود تضمین برای موفقیت 

• نتایج نامحسوس 

• هدف های بلند مدت 

• اثر پروانه ای در سیستم های فیزیکی 

 

اثر پروانه ای در سیستم های فیزیکی 

آب و هوا 

آب و هوا به عنوان یک سیستم فیزیکی از اثرپروانه ای برخوردار است. در واقع در مدل های استاندارد پیش بینی آب و هوا اثر پروانه ای مشهود است. 

دانشمندان آب و هوا اعم از ویلیام کانولی و جیمز عنان بر این باور هستند که هرج و مرج در توسعه روش های پیش بینی |آب و هوا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. علاوه بر این بین وجود یک پروانه که بال های خود را به هم می زند هیچ ارتباط مستقیمی با پیش بینی های آب و هوا وجود ندارد. زیرا زمان بسیار زیادی طول می کشد تا چنین آشفتگی کوچکی به اندازه چشمگیری بروز پیدا کند. بدین ترتیب تأثیر مستقیم پر زدن پروانه بر پیش بینی آب و هوا تا حدودی اشتباه می باشد. 

 

مکانیک کوانتومی 

اثر پروانه ای یک پتانسیل وابستگی حساس به شرایط اولیه است که در سیستم های فیزیکی نظیر کوانتومی و نیمه کلاسیک اعم از اتم ها مورد مطالعه واقع شده است. به استناد از استدلال های عده ای از نویسندگان، وابستگی شدید به شرایط اولیه در درمان های کوانتومی خالص وجود ندارد. با این وجود وابستگی حساس به شرایط اولیه حرکت کلاسیک بیانگر آن است که درمان های نیمه کلاسیک توسعه یافته است. 

 

وجه ارتباطی اثر پروانه ای و سفر در زمان 

 

بدون شک سفر به گذشته در مقایسه با سفر به آینده از دشواری های گسترده ای  برخوردار است. 

همان طور که بیان کردیم در اثر پروانه ای بال زدن یک پروانه نقش بسزایی در شکل گیری تغییرات بزرگ دارد. بدین ترتیب اثرپروانه ای به زمان " حال" اختصاص می یابد.

به طور مثال اگر در سال 2022 به سال 2002 بازگردید، حتی یک اشتباه ناچیز قادر است تغییرات چشمگیری را در زمان حال ایجاد کند. 

در فیلم هاوانا محصول سال 1990 شخصیت اصلی فیلم رو به شخصیت دیگری می گوید: " بال زدن پروانه ای روی یک گل در کشور چین قادر است باعث شکل گیری یک طوفان سهمگین در کارائیب گردد."

همچنین در سال 2004 یک فیلم به نام "اثر پروانه ای" به تولید رسید. شخصیت اصلی فیلم با سفر به گذشته سعی در ایجاد تغییرات در تصمیمات کودکی دارد و خواستار بهبود وضعیت فعلی می باشد.

جالب است بدانید گروه موسیقی کره ای به نام اکسو در آلبوم Obsession یک آهنگ به نام اثر پروانه ای دارد. علاوه بر این، ژاک برمن وبستر دوم ملقب به تراویس اسکات آهنگی به نام اثر پروانه ای در آلبوم Astroworld خوانده است. 

 

وجه تمایز اثر پروانه ای و اثر مرکب 

اثر مرکب اشاره به فعالیت های کوچکی دارد که هر انسان به صورت مداوم در طول زمان انجام می دهد. اثر مرکب زمینه ساز شکل گیری تغییرات بزرگ با دو جنبه مثبت و منفی می گردد.

به طور مثال فردی به صورت روزانه در بازه زمانی 30 دقیقه به مطالعه کتاب های گوناگون می پردازد، در مقال فردی دیگر دنبال کننده رسانه های اجتماعی با محتوای زرد است. حدود دو سال بعد فرد دنبال کننده محتوا زرد درباره باگ های رسانه های ارتباط جمعی آگاهی دارد و فرد مطالعه کننده به موفقیت های والایی دست یافته است. 

این در حالی است که اثر پروانه ای در زمان حال شکل می گیرد و بیانگر رابطه علت و معمولی میان رویداد ها است. 

 

 

مثال‌هایی از اثر پروانه‌ای

در طول تاریخ اتفاقات زیادی رخ داده که ریشه آن از انجام یک کار بسیار کوچک و بی ارزش بوده که درنهایت باعث شده تا پیامد‌های خوب و بدی را به همراه داشته باشد. در ادامه با ما همراه باشید:

۱. پیچ اشتباهی و شروع جنگ جهانی اول

در عکس بالا شما تصویر دوک اعظم فرانز فردیناند و همسرش را مشاهده میکنید که ترور آن‌ها یکی از دلایلی بود که باعث شد جنگ جهانی اول رخ دهد.

قضیه از این قرار بود که راننده فرانز فردیناند تصمیم گرفت تا از یک مسیر دیگر به مقصد برود و در همین مسیر بود که دوک اعظم و همسرش ترور شدند. ترور آن‌ها نه تنها در کشور اتریش، بلکه در جهان تاثیر گذاشت و باعث به قتل رسیدن چندین میلیون انسان شد.

۲. تسخیر شدن قسطنطنیه به دلیل باز بودن در

قسطنطنیه یکی از بزرگترین و ثروتمندترین شهر‌های اروپا بود که تقریبا تسخیر آن غیرممکن بود؛ این شهر توانسته بود که ارتش‌های قدرتمندی همانند ارتش بربرها، اعراب، بلغاری‌ها و… را مجبور به عقب نشینی کند. ولی در برابر ارتش ترکیه شکست خورد. چرا؟

فقط به این دلیل که یک نفر اشتبا‌ها درِ این شهر را باز گذاشته بود و ترک‌ها هم از این موقعیت استفاده کرده و این شهر را تسخیر کردند!

ما همچنین در ادامه بدترین تصمیماتی که تاریخ را تغییر دادند چندین نمونه ریز و درشت دیگری از اینگونه اتفاقات را مطرح کردیم که می‌توانید آن‌ها را مطالعه کنید.

۳- کشته شدن یک سگ باعث شکل گرفتن تروریسم مدرن شد

در سال ۱۹۳۳، یک نماینده مجلس محلی اهل تگزاس به نام چارلز هازارد از دست سگ کوچولوی همسایه که داخل باغچه او می رفت خسته شده بود و تصمیم گرفت به این معضل پایان دهد. بدین ترتیب هازارد مقداری شیشه خرده را با غذای سگ مخلوط کرده و در ظرف غذای او ریخت که باعث مرگ سگ شد و این اتفاق ساده مسیر تاریخ را تغییر داد. آن سگ متعلق به چارلی ویلسون ۱۳ ساله بود که سوگند یاد کرد انتقام سگ خود را خواهد گرفت.

در آن دوران هازارد در مسیر انتخاب دوباره به عنوان نماینده مجلس محلی قرار داشت. به همین دلیل ویلسون خانه به خانه رفته و کشته شدن سگش به دست هازارد را برای آن ها فاش کرد و در ادامه از آن ها خواست که به پای صندوق رأی بروند. او توانست ۹۵ رأی بر علیه هازارد جمع آوری کند که در نهایت باعث شد هازارد با اختلاف ۱۶ رأی نتیجه را به رقیب واگذار کند. برای اولین بار در زندگی اش، چارلی ویلسون توانسته بود دنیای سیاست را دستخوش تغییر کند. همین اتفاق باعث شد که ویلسون به سیاست علاقمند شود.

۴-اشتباه یک سخنگو باعث فرو ریختن دیوار برلین شد

وقتی که هزاران نفر از مردم به مراکز ایست و بازرسی در بین دو بخش برلین، که با نام دیوار برلین شناخته می‌شد، هجوم بردند، پایان یک عصر هولناک در آلمان در راه بود. سال‌های جدایی و دودستگی در آلمان به پایان رسیده و پس از مدت کوتاهی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نیز رخ داد؛ و تمام این اتفاقات به این دلیل رخ داد که مردی به نام گونتر شابوفسکی اشتباهی ساده کرد.

شابوفسکی سخنگوی حزب کمونیست بوده و در تاریخ ۹ نوامبر ۱۹۸۹، به او برگه‌ای داده شد که در آن به وقوع تغییری بزرگ اشاره شده بود. به عنوان یک رویکرد موقتی، ساکنان بخش شرقی برلین که تحت نفوذ شوروی بود این اجازه را می‌یافتند که به بخش غربی برلین بروند البته تا جایی که از دولت کمونیست آلمان شرقی درخواست کرده و موافقت آن را دریافت نمایند. در این برگه کاغذ از شابوفسکی خواسته شده بود که این تصمیم را در تاریخ مقرر اعلام نماید.

۵-مجلات انتخابی توسط یک آرایشگر باعث رییس جمهور شدن بیل کلینتون شد

در سال ۱۹۶۲، مرد جوانی به نام راس پروت در یک آرایشگاه مردانه منتظر مرتب کردن موهایش بود. وی در مدت انتظار خود را با خواندن نسخه‌ای از مجله ریدرز دایجست سرگرم کرده بود، مجله‌ای که زندگی او را برای همیشه تغییر می‌داد. پروت آن زمان در کمپانی IBM کار می‌کرد، جایی که فکر می‌کرد ایده‌ها و استعدادش نادیده گرفته می‌شوند و اصلاً از اوضاع کنونی اش خوشحال نبود. جمله‌ای در داخل این مجله از هنری دیوید ثوریو او را تحت تاثیر قرار داد: «اغلب مردان زندگی شان درماندگی مطلق است». پروت بعد‌ها گفت که خواندن این جمله نوعی وحی بود که زندگی او را برای همیشه تغییر داد. او روز بعد کمپانی IBM را ترک کرده و خیلی زود کمپانی خود با نام EDS را تاسیس کرد. پروت به سرعت ثروتمند شده و در سال ۱۹۹۲ به موفق‌ترین کاندیدای مستقل تاریخ رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری در ایالات متحده تبدیل شد.

او در این انتخابات با جرج بوش و بیل کلینتون رقابت می‌کرد و ۱۸.۹ درصد کل آرای رأی دهندگان را بدست آورد که برای یک نامزد مستقل بی سابقه و فراتر از حد تصور بود. بسیاری از این آرا متعلق به کسانی بود که در صورت حضور نداشتن پروت به بوش رأی می‌دادند. البته نمی‌توان با قاطعیت گفت که این افراد به بوش رأی می‌دادند و در نهایت نتیجه انتخابات به نفع بوش تغییر می‌یافت، اما تهمت‌ها و انتقاد‌های پروت از بوش تاثیر خود را گذاشت به نحوی که می‌توان گفت بدون وجود پروت، کلینتون رقابت‌های انتخاباتی را به بوش واگذار کرده بود. این اتفاق نه تنها ۸ سال از تاریخ معاصر آمریکا را تغییر داد بلکه می‌توانست پایانی زودرس بر دوران کاری شخصیت‌های امیدوار به ریاست جمهوری دیگری مانند ال گور و هیلاری کلینتون نیز باشد. اگر آن آرایشگر به جای مجله ریدرز دایجست نسخه‌ای از مجله People را در مغازه خود گذاشته بود، تاریخ ۲۵ سال اخیر ایالات متحده و کل جهان کاملاً متفاوت می‌بود.